10-cu sinif Sınaq 7 mövzuları (blok fənləri üzrə)

FONETİKA: Danışıq səsləri: saitlərin növləri və samitlərin növləri. Ahəng qanunu. Saitlərin uzun tələffüzü. Qoşasaitli sözlərin yazılışı və deyilişi. “O” saitinin “A” kimi tələffüz edilməsi. Söz sonunda cingiltili samitlərin

( “b”, “c”, “d”, “g” ) tələffüzü.

“K” və “Q” samitinin yazılışı və deyilişi. Sözlərin sonunda “k-y” və “q-ğ” əvəzlənməsi. Qoşa samitlə bitən təkhecalı sözlər. Bəzi təkhecalı sözlərin tələffüzü. Qoşasamitli sözlərin yazılışı və deyilişi. Sözün səs tərkibi.

LEKSİKA: Sözün leksik və qrammatik mənası. Sözün həqiqi və məcazi mənası. Çoxmənalı sözlər.

Omonimlər. Sinonimlər. Antonimlər. Terminlər. Köhnəlmiş sözlər – arxaizmlər və tarixizmlər. Frazeoloji birləşmələr. Etimologiya nədir.

MORFOLOGİYA

Nitq hissələri. Nitq hissəsi anlayışı. Nitq hissələrinin bölgüsü. Əsas və köməkçi nitq hissələri.

İSİM: Konkret və mücərrəd isimlər. Ümumi və xüsusi isimlər. İsmin quruluşca növləri. Düzəltmə isimlər. Mürəkkəb isimlər və onların yazılışı. İsmin mənsubiyyətə görə dəyişməsi. Mənbə, mövqe, mənafe, tale, mənşə, su, nə sözlərinin mənsubiyyətə görə dəyişməsi.

İsmin halları. Qeyri-müəyyənlik bildirən hallar. Söz kökündə saitin düşməsi.Yönlük və çıxışlıq halında olan sözlərin yazılışı və deyilişi. Bəzi isimlərin kökündə saitin düşməsi. İsmin şəxsə görə dəyişməsi – xəbərlik (şəxs) şəkilçiləri.

SİFƏT: Əşyaya aid əlamət və ya keyfiyyət bildirməsi. Sifətin quruluşca növləri. Düzəltmə sifətlər. Mürəkkəb sifətlər və onların yaranma yolları. Bitişik və defislə yazılan mürəkkəb sifətlər. Sifətin dərəcələri.

SAY: Say və onun mənaca növləri. Miqdar sayları: Müəyyən miqdar saylar. Qeyri-müəyyən miqdar sayları. Kəsr sayları. Numerativ sözlər. Sayın quruluşca növləri. Sayların yazılışı (sözlərlə, ərəb rəqəmləri ilə, Roma rəqəmləri ilə). Miqdar saylarında şəkilçilərin yazılışı. Sıra saylarının yazılışı. Mürəkkəb sayların yazılışı. Saylarla işlənən isimlərin təkdə və cəmdə olması.

ƏVƏZLİK: Əvəzlik əsas nitq hissələrinin yerində işlənən söz kimi. Əvəzliklərin mənaca növləri. Şəxs əvəzlikləri. Onların şəxsə və kəmiyyətə görə dəyişməsi. İşarə əvəzlikləri. O, bu əvəzlikləri mübtəda vəzifəsində olarkən onlardan sonra vergülün işlənmə məqamları. Sual əvəzlikləri. Qeyri-müəyyən əvəzliklər. Təyini əvəzliklər. Əvəzliyin quruluşca növləri.

FEİL: Təsdiq və inkar feillər. Feillərin şəxsə görə dəyişməsi. Feilin quruluşca növləri. Sadə feillər. Düzəltmə feillər. İsimdən düzələn feillər. Feildən düzələn feillər. Mürəkkəb feillər və onların yazılışı.

Feilin qrammatik məna növləri: Hərəkətin subyekti və obyekti. Feilin qrammatik məna növləri: Məlum, məchul, şəxssiz, qayıdış, qarşılıq-birgəlik və icbar növ feillər.

Feilin şəkilləri: Xəbər şəkli. Xəbər şəklində ola feillərin həm zamana, həm də şəxsə görə dəyişməsi. Feilin zamanları: Keçmiş zaman. İndiki zaman. Gələcək zaman. Xəbər şəklində olan feillərin yazılışı və deyilişi. Əmr şəkli. Arzu şəkli. Vacib şəkli. Lazım şəkli. Şərt şəkli.

İdi, imiş, isə hissəcikləri. Bu hissəciklərin digər nitq hissələri ilə də işlənə bilməsi. İdi, imiş hissəcikləri və keçmiş zaman şəkilçiləri. İsə hissəciyi və feilin şərt şəklinin şəkilçisi.

Feilin təsriflənməyən formaları. Məsdər, feili sifət, feili bağlama feilin şəxsə və kəmiyyətə görə dəyişməyən formaları kimi. Məsdər. Məsdərin feilə və ismə aid xüsusiyyətləri. Hansı cümlə üzvü vəzifələrində işlənməsi.

Feili sifət. Feili sifətin feilə və sifətə aid xüsusiyyətləri. Feili sifət şəkilçiləri. Feili sifətin zaman anlayışı bildirməsi. Feili sifət və feildən düzələn sifət. Feili bağlama. Feli bağlamanın feilə və zərfə aid xüsusiyyətləri. Feili bağlama şəkilçiləri. Fieli bağlamaların, bir qayda olaraq, cümlədə zərflik kimi çıxış etməsi. Hərəkətin tərzini, zamanını və səbəbini bildirməsi.

ZƏRF: Zərf haqqında ümumi məlumat. Zərfin quruluşca növləri: Sadə, düzəltmə və mürəkkəb zərflər. Mürəkkəb zərflərin yazılışı: bitişik, defislə və ayrı yazılan mürəkkəb zərflər. Zərfin məna növləri: Tərzi hərəkət zərfləri. Zaman zərfləri. Yer zərfləri. Kəmiyyət zərfləri. Zərf və digər nitq hissələri.

SÖZÜN TƏRKİBİ: Kök və şəkilçi. Leksik və qrammatik şəkilçilər. Sözün başlanğıc forması. Şəkilçilərin variantları. İkivariantlı və dördvariantlı şəkilçilər. Bir cür yazılan şəkilçilər. Sözönü şəkilçilər. Sözün tərkibinə görə təhlili

SÖZ YARADICILIĞI: Sözün quruluşca növləri. Sadə sözlər. Düzəltmə sözlər. Eyniköklü sözlər. Mürəkkəb sözlər. Bitişik və defislə yazılan mürəkkəb sözlər.

KÖMƏKÇİ NİTQ HİSSƏLƏRİ : Qoşma. Qoşmaların ismin müəyyən hallarında işlənən sözlərə quşulub məna çalarları yarada bilməsi. Qoşmaların yazılışı və deyilişi. Təkhecalı qoşmaların sözlərə bitişik. Çoxhecalı qoşmaların isə qoşulduğu sözlərdən ayrı yazılması. Bağlayıcı. Bağlayıcı cümlə üzvləri, cümlələr arasında əlaqə yaradan köməkçi nitq hissəsi kimi. Bağlayıcılarda vergülün işlənməsi. Mürəkkəb bağlayıcılar və onlarının yazılışı.

Ədat. Ədatlarm mənaca növləri. Ədatların orfoqrafiyası. Təsdiq və inkar ədatlarından sonra vergülüln işlənməsi. Modal sözlər. Modal sözlərin mənaca növləri. Modal sözlərdə durğu işarələrinin işlənməsi. Nida. Nida hiss-həyəcan ifadə edən köməkçi nitq hissəsi kimi. Nidalarda müəyyən hissi halların ifadəsi. Nidalarda vergül və nida işarəsinin işlədilməsi. Əsas və köməkçi nitq hissələrinin omonimliyi. Köməkçi nitq hissələrinin bir-biri ilə omonimliyi. Bağlayıcı, ədat, yoxsa şəkilçi. Köməkçi nitq hissələrinin sinonimliyi.

SİNTAKSİS. Söz birləşmələri. Söz birləşməsi anlayışı. Söz birləşmələrinin quruluşca növləri: Sadə və mürəkkəb söz birləşmələri. Mürəkkəb adlar və onların yazılışı. Söz birləşmələrində əsas və asılı tərəflər. Əsas tərəfinin ifadə vasitəsinə görə söz birləşmələrinin növləri: ismi birləşmələr, feli birləşmələr. İsmi birləşmələr və onların xüsusiyyətləri.

Feili birləşmələr və onların xüsusiyyətləri.

Ədəbiyyat nəzəriyyəsi: Nəzm və nəsr. Nəzmin xüsusiyyətləri. Azərbaycan şeirinin vəznləri. Heca vəzni. Əruz vəzni. Sərbəst şeir. Şeir vahidləri.

Ədəbiyyat nəzəriyyəsi: Ədəbi növlər və janrlar. Lirik növ.

Ədəbiyyat nəzəriyyəsi: Ədəbi növlər və janrlar. Epik və dramatik növlər.

Ədəbiyyat nəzəriyyəsi. Bədii təsvir vasitələri.

Ədəbiyyat nəzəriyyəsi. Bədii ifadə vasitələri.

Ədəbiyyat nəzəriyyəsi. Süjet və kompozisiya. Bədii gülüş. Bədii əsərin quruluşu. Bədii əsərin mövzusu və ideyası. Bədii yaradıcılıq metodu.

Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı (X sinif). “Yetim İbrahimin nağılı” (V sinif). “Mərd və Namərdin nağılı” (V sinif).

“Şir və Tülkü” nağılı (V sinif). “Ana Maral” əfsanəsi (V sinif). “Xan sarayı” əfsanəsi (VI sinif). Ağıllı uşaq” nağılı (VI sinif). “Çahargah əfsanəsi” (VI sinif).

“Kitabi-Dədə Qorqud” eposu. “Salur Qazanın evinin yağmalandığı boy” (X sinif).

“Basatın Təpəgözü öldürdüyü boy” (VI sinif). “Qazan bəyin oğlu Uruz bəyin dustaq olduğu boy” (VIII sinif).

Qədim dövr Azərbaycan ədəbiyyatı (Ən qədim zamanlardan XIII əsrə qədər). X.Şirvani “Gənclərə nəsihət” şeiri (VIII sinif).

N.Gəncəvi. Həyatı və yaradıcılığı. “İskəndərnamə” poeması. “Kərpickəsən kişinin dastanı” (V sinif). “Yaralı uşağın dastanı” (VI sinif). “Sultan Səncər və qarı” (VIII sinif).

Orta dövr Azərbaycan ədəbiyyatı (XIII – XVI əsrlər). İ.Nəsimi. Həyatı və yaradıcılığı. “Sığmazam” qəzəli (X sinif).

Ş.İ.Xətayi. Həyatı və yaradıcılığı. “Dəhnamə” məsnəvisi. “Bahariyyə” (“Dəhnamə” poemasından) (VIII sinif).

M.Füzuli. Həyatı və yaradıcılığı. “Məni candan usandırdı” qəzəli. “Söz” qəzəli (VIII sinif).

M.Füzuli “Leyli və Məcnun” poeması, Yeni dövr Azərbaycan ədəbiyyatı I mərhələ (XVII – XVIII əsrlər).

“Koroğlu” eposu “Həmzənin Qıratı qaçırması” (X sinif) qolu, “Düratın itməyi” (VI sinif).

“Koroğlu” eposu. “Durna teli” (VII sinif), “Koroğlu ilə Bolu bəy” (VIII sinif).

M.P.Vaqif. Həyatı və yaradıcılığı. “Pəri” (X sinif). “Hayıf ki, yoxdur” (VIII sinif) qoşması.

Yeni dövr Azərbaycan ədəbiyyatı II mərhələ (XIX əsr). A. Bakıxanov “Hikmətin fəziləti” əsəri (VII sinif).

İbtidai icma quruluşu

Giriş. Qədim Misir. Mesopotamiya (Şumerlər)

İbtidai icma quruluşu. İlk tayfa ittifaqları və Erkən dövlət qurumları

İbtidai icma quruluşu. Azərbaycan ərazisində tayfa birlikləri və erkən dövlət qurumları

Böyük Hun imperiyası. Qədim Çin. Qədim Hindistan

İlk Azərbaycan dövləti – Manna

Qədim Yunanıstan

Azərbaycan e.ə. VII – IV əsrlərdə

Azərbaycan Midiya və Əhəməni imperiyası dövründə

Qədim Roma

Atropatena dövləti

Qədim Roma

Albaniya dövləti. Mədəniyyət

Türk dövlətləri. Türk cəmiyyətlərinin quruluşu

Türk dövlətləri. Xilafətin parçalanması (Qaraxanlı və Qəznəvi dövlətləri)

Azərbaycan Sasanilər dövründə

Azərbaycanda feodal münasibətlərinin bərqərar olması. Atropatena və Albaniya Sasani imperiyasının tərkibində. Albaniya V-VI əsrlərdə

Ərəblər. İslam dini. Xilafət

Ərəb xilafəti. Xilafətin parçalanması

Girdman dövləti. Cavanşir

Feodal münasibətlərin inkişafı. Ərəb işğalına qarşı mübarizə. Cavanşir

Qərbi Avropa. Bizans imperiyası

Frank imperiyası – müasir Avropa dövlətlərinin sələfi

Azərbaycanın Ərəb xilafətinin tərkibinə daxil olması. Xilafətin Azərbaycandakı siyasəti

Ərəb işğalına qarşı mübarizə. Cavanşir. Xilafətin idarəetmə, torpaq və vergi siyasəti

Səlcuq və Osmanlı imperiyaları

Atabəylər dövlətinin sələfi. Böyük Səlcuq imperiyasının xələfi

Azadlıq hərəkatı. Babək

Babəkin başçılığı altında azadlıq hərəkatı. İslamın milli və mədəni inkişafa təsiri

Böyük Monqol imperiyası. Qızıl Ordu

Çingiz xan və onun davamçıları

Şirvanşahlar dövləti. Dərbənd əmirliyi. Saci, Salari dövlətləri

Müstəqil dövlətçiliiyin bərpası. Azərbaycan vahid dövlətin tərkibində.

Teymurilər dövləti. Hindistan və Çin

Dehli sultanlığından Moğol imperiyasınadək. Şərqin böyük Fatehi – Əmir Teymur

Rəvvadilər və Şəddadilər dövləti. Tiflis müsəlman əmirliyi. Erkən-orta əsrlərdə sosial iqtisadi həyat. Mədəniyyət

Xudafərin körpüsünün birləşdirdiyi iki Azərbaycan dövləti (Şəddadilər dövləti). Slavyan hücumları. Əhalinin məşğuliyyəti və həyat tərzi. IX-XI əsrlərdə Azərbaycan mədəniyyəti

Şərqə doğru səlib yürüşləri

Xaç yürüşləri. Qranada əmirliyinin süqutu

Azərbaycan və Səlcuqlar

Oğuz-Səlcuq axınları

Qərbi Avropada mərkəzləşdirilmiş dövlətlərin yaradılması

Yüzillik müharibə. Dumanlı Albion orta əsrlərdə

Azərbaycan Atabəyləri (Eldənizlər) dövləti

Azərbaycan XII-XIII əsrlərdə (Eldənizlər dövləti)

Qərbi Avropada mərkəzləşdirilmiş dövlətlərin yaradılması

Yüzillik müharibə. Dumanlı Albion orta əsrlərdə

Şirvanşahlar dövləti XI-XIV əsrlərdə. İntibah mədəniyyəti.

Azərbaycan XII-XIII əsrlərdə (Şirvanşahlar dövləti). Mədəniyyət

Böyük Coğrafi kəşflər və müstəmləkə işğalları

Avropalılar sərvət axtarışında

Azərbaycan monqol yürüşləri dövründə. Azərbaycan Hülakülər dövlətinin tərkibində.

Monqol yürüşlərinə qarşı mübarizə. Azərbaycan Elxanilər dövlətinin mərkəzi kimi

Avropada reformasiya

Kilsənin yolları necə ayrıldı

Azərbaycan Cəlairilər və Teymurilərin hakimiyyəti dövründə

Azərbaycan uğrunda mübarizə

İngiltərə

Dumanlı Albion – Duman dağılır

Şirvanşahlar dövləti XIV əsrin sonları – XV əsrin əvvəllərində. XIII – XV əsrlərdə mədəniyyət

Şirvanşahlar dövləti XIII-XIV əsrin başlanğıcında. Mədəniyyət

Fransa

Daxmalara sülh – saraylara müharibə

Qaraqoyunlu dövləti

ABŞ-ın yaranması

Şimali Amerikada «Yeni İngiltərə»

Biologiyanın tədqiqat obyektləri

Orqanizmlərin hüceyrəvi quruluşu. Toxumalar, orqanlar və orqanlar sistemi

Çiçəkli bitkilərin vegetativ orqanları

Çiçəkli bitkilərin generativ orqanları

Canlılarda hərəkət, dayaq, qidalanma və tənəffüs

Orqanizmlərdə maddələrin daşınması, ifrazat, çoxalma və inkişaf

Orqanizm və mühit

Canlı orqanizmlər və onların öyrənilməsi. Yosunlar

Ali sporlu bitkilər. Mamırkimilər şöbəsi. Qıjıkimilər, qatırquyruğukimilər, plaunkimilər şöbələri

Ali toxumlu bitkilər. Çılpaqtoxumlular şöbəsi. Örtülütoxumlular şöbəsi. İkiləpəlilər sinfi

Örtülütoxumlular şöbəsi. Birləpəlilər sinfi

Bakteriyalar. Göbələklər. Şibyələr

Birhüceyrəlilər yarımaləmi. Sarkomastiqoforlar və infuzorlar tipləri. Çoxhüceyrəlilər yarımaləmi. Bağırsaqboşluqlular tipi

Yastı qurdlar tipi. Sap qurdlar tipi

Həlqəvi qurdlar tipi. Molyusklar tipi

Buğumayaqlılar tipi

Xordalılar tipi. Kəlləsizlər yarımtipi. Başıxordalılar sinfi. Kəlləlilər yarımtipi. Balıqlar

Suda-quruda yaşayanlar sinfi. Sürünənlər sinfi

Quşlar sinfi

YER HAQQINDA BİLİKLƏRİN İNKİŞAFI Coğrafiya elmlərinin inkişafı. Coğrafi kəşflər. Azərbaycanda coğrafiya elminin inkişafı Coğrafiya təbiət elmləri sistemində. Coğrafiya elminin tədqiqat metodları VI – § 6 VII – § 1,2,3,4,5 VIII – § 1,2,3,4,5 X – § 1,2

YER KÜRƏSİNİN KARTOQRAFİK TƏSVİRLƏRİ Plan və miqyas. Şərti işarələr VI – § 47,48 VII – § 8,10

Üfüqün cəhətlərinin təyini. Kompas və azimut. Nisbi və mütləq hündürlük. Horizontallar VI – § 45,46 VII – § 9

Yerin forma və ölçüləri. Dərəcə toru və coğrafi koordinatlar VII – § 6 X – § 7

Xəritələr və onların təsnifatı. Kartoqrafik proyeksiyalar və təhriflər. Coğrafi informasiyaların xəritələrdə təqdimolunma üsulları. Topoqrafik xəritələr VI – § 4 VIII – § 7,8,9,10,11,12 IX – § 1,2 X – § 9,10,11

KAİNAT VƏ GÜNƏŞ SİSTEMİ. YERİN HƏRƏKƏTİ VƏ ONUN COĞRAFİ NƏTİCƏLƏRİ Səma cisimləri. Günəş sistemi planetləri. Yerin Günəş ətrafında illik hərəkəti və onun nəticələri. VI – § 41,42,44 VII – § 11,12,13,14,15 VIII – § 14,15 IX – § 10,11 X – § 3,8

İşıqlanma qurşaqları. Günəş şüalarının düşmə bucağının hesablanması. VII – § 16,17 X – § 8

Yerin Günəş öz oxu ətrafında hərəkəti və onun nəticələri. Yerli və qurşaq vaxtı VI – § 43 VII – § 16 VIII – § 13 IX – § 11,12 X – § 8

YER QABIĞININ İNKİŞAF TARİXİ. YERİN FƏAL TEKTONİK TƏBƏQƏSİ Yerin planetar inkişaf mərhələsi. Yer maqnetizmi. Yerin daxili quruluşu. Litosfer. Yerin geoloji inkişafı. Süxurlar VI – § 15, 16 VII – § 22 X – § 4,5,12

Litosfer tavaları və onların hərəkəti. Yerin müasir üfüqi və şaquli hərəkət sahələri. Zəlzələ və vulkanlar VI – § 17, 18 VII – § 17 VIII – § 19,20,21,22

Qırışıqlıq vilayətləri və platformalar. Dağəmələgəlmə mərhələləri. Azərbaycanın geoloji quruluşu X – § 13, 14,15

YER SƏTHİNİN RELYEFİ Yerin endogen qüvvələri nəticəsində relyefin formalaşması. Dağlar və onların yaranması. Yer sətihinin düzənlikləri. Xarici qüvvələrin relyefə təsiri VI – § 20,21 VII – § 18,19,20,21

Materiklərin relyefi və faydalı qazıntıları IX – § 3,4,5,6,7,8

Azərbaycan Respublikasının endogen və ekzogen relyef formaları, faydalı qazıntıları VII – § 23,24 IX – § 9 X – § 16,17,18

ATMOSFER VƏ İQLİM. Atmosferi quruluşu. Günəş radiasiyası. Havanın temperaturu VI – § 22,23,24 VII – § 25 IX – § 13

Atmosfer təzyiqi və külək. Rejiminə görə küləklərin təsnifatı. Siklon və antisiklonlar VI – § 25 VII – § 26,27 VIII – § 24, 25, 26

Nisbi və mütləq rütubət. İstilik və buxarlanma. Yer kürəsində yağıntıların paylanması VI – § 26,27 VII – § 28,29 VIII – § 27 X – § 19,21

İqlim. Dünyanın iqlim qurşaqları və iqlim tipləri. Materiklərin iqlim qurşaqları VII – § 30 VIII – § 28,29 IX – § 14,15,16,17,18,19 X – § 23

Azərbaycanda günəşli saatların, istiliyin və rütubətin paylanması. Azərbaycanın iqlim tipləri VII – § 31 IX – § 20 X – § 20,22,24

İlk kimyəvi anlayışlar. Saf maddələr və qarışıqlar

Atomun quruluşu

Dövri qanun və kimyəvi elementlərin dövri sistemi

Kimyəvi rabitə. Hibridləşmə

Valentlik. Oksidləşmə dərəcəsi

Maddə miqdarı. Avoqadro qanunu

Kimyəvi formul və tənliklər üzrə hesablamalar

Kimyəvi reaksiyaların təsnifatı. Kimyəvi reaksiyaların istilik effekti

Oksidləşmə-reduksiya reaksiyaları

Kimyəvi reaksiyaların sürəti. Sürətə təsir edən amillər

Kimyəvi tarazlıq. Tarazlığa təsir edən amillər

Qeyri-üzvi birləşmələrin mühüm sinifləri

Məhlullar

Elektrolitik dissosiasiya

Hidroliz. Elektroliz

Hidrogen. Oksigen. Su

VII qrupun əsas yarımqrup elementləri. Xlor. Halogenlərin müqayisəli xarakteristikası

Düzxətli bərabərsürətli və dəyişənsürətli hərəkət.”

Çevrə üzrə bərabərsürətli hərəkət.

Nyuton qanunları.

Ağırlıq qüvvəsi. Ümumdünya cazibə qanunu.

Elastiklik qüvvəsi. Sürtünmə qüvvəsi.

Statikanın əsasları.

İmpuls. Enerji. Saxlanma qanunları.

Mexaniki iş. Güc.

Aero-hidrostatika. Aero-hidrodinamika.

Molekulyar-kinetik nəzəriyyənin əsasları. İdeal qaz qanunları.

Termodinamikanın əsasları.

Doymuş və doymamış buxar.

Bərk cisimlərin və mayelərin xassələri.

Natural ədədlər

Çoxluqlar

Adi və onluq kəsrlər

Nisbət. Tənasüb. Faiz

Həndəsənin əsas anlayışları

Həqiqi ədədlər

Üçbucaqlar

Rasional ifadələr

Çevrə

Kvadrat köklər. Həqiqi üstlü qüvvət

Birdəyişənli tənliklər

Tənliklər sistemi

Dördbucaqlılar

Çoxbucaqlılar